Antik Mısır medeniyeti bilhassa de mumyalar her devir merak ediliyor cazipliğini asla yitirmiyor
Binlerce yıl Manavgat travesti evvel yaşamış insanların cansız vücutlarının altınla ve bedelli taşlarla bezenmiş lahitlerinde harika bir biçimde korunmasını sağlayan teknikler bugün bile şaşırtmaya devam ediyor Hal bu türlü olunca mumyalarla ilgili efsaneler ve Manavgat travestileri yanlış bilgilerin de sonu gelmiyor
Victoria devri İngiltere’sinde, zenginler konutlarında cümbüş maksadıyla mumyaların bandajlarını çözdükleri partiler veriyordu. 1920’li yıllarda Tutankhamun’un lahdinin bulunmasından sonra başlayan mumya çılgınlığına “Tutmania” ismi verilmişti. Hammer Horror serisindeki dehşet sinemalarından Indiana Jones’a birçok üretim da mumya merakının beyaz perdedeki yansımaları oldu.
İngiltere’de geçtiğimiz günlerde açılan bir stant bu kadim uygulamaya bakış açımızı değiştirmeyi amaçlıyor
15 milyon sterlin bütçeyle yenilenen Manchester Müzesi’nde açılan Mısır’ın Altın Mumyaları standı Travesti Manavgat epeyce geniş bir Mısıroloji koleksiyonunu gün yüzüne çıkardı Stantta Greko Romen periyoduna MÖ 300 MS 300 yılları arası ilişkin sekiz mumya yer alıyor Bu mumyalar Arkeolog Flinders Petrie tarafından 1888 90 ve 1911 tarihli hafriyatlarda Kahire’nin güneyinde yer alan Feyyum kentindeki Hawara Nekropolü’nde bulunmuş ve İngiltere’ye götürülmüştü
DİĞER MUMYA STANTLARINDAN ÇOK FARKLI
Manchester’dan evvel Kuzey Amerika’da ve Çin’de çeşitli müzelerde görücüye çıkan koleksiyonun küratörü Campbell Price gayelerinin mumyalara bakışı ve mumyalar hakkındaki tartışmaları değiştirmek olduğunu belirtti Pekala nasıl
Birincisi ve en değerlisi bu stantta son periyodun trendlerinin tersine röntgen ya da bilgisayarlı tomografi taramalarıyla mumyaların bandajlarının altında ne olduğu gösterilmiyor Mumyaların öldükleri sırada kaç yaşında olduklarına ya da vefat sebeplerine dair ayrıntılarla da ilgilenilmiyor Price Bandajın altındakini görme dileğinden uzaklaşıyoruz derken insanların ilgisini mumyanın içinden dışına çekmeyi amaçladıklarını vurguladı
Tam da bu nedenle Altın Mumyalar standı yüklü olarak mumyaların içine yerleştirildiği büyüleyici hoşluktaki lahit sandıklarına odaklanıyor Price’ın açıklığa kavuşturmak istediği en kıymetli efsane de tam olarak bu noktada ortaya çıkıyor
MUMYALAMANIN HEDEFİNİ YANLIŞ BİLİYORMUŞUZ
Birçoğumuz mumyaların gayesinin ölülerin vücutlarının korunması olduğunu düşünüyoruz Fakat Price’a nazaran gerçekte mumyalamanın maksadı ölmüş insanları ilahlara dönüştürmek İnce ince süslenmiş o tabutlar ve lahit sandıkları da mumyanın kim olduğunu yansıtmaktan çok ruhun gittiği yerde büyük bir ihtişam içinde yaşamasına yardım edecek tanrısal ve idealize edilmiş bir resmi yansıtıyor Osiris ve Hathor üzere cenaze rablerini kullanan tahnitçiler ölen kişinin öbür dünyaya gitmeye hazır olduğunu göstermek istiyor
Price BBC’ye yaptığı açıklamada ‘Bu ölmüş kişi bir ilah olacak’ diyen metinler var Mumyalama sürecinin sebebi bu diye konuştu
Sergide yer alanlar üzere yakın devir mumyaları bu bağlamda değerli ispatlar taşıyor Bu delillerin başında da mumyaların iç organlarının yerlerinden çıkarılmamış olması geliyor Lakin daha eski periyot mumyalarında organların çıkarılmış olması mumyalamada asıl niyetin beden bütünlüğünü ilahlaşma süreci için korumak olmadığı formunda yorumlanıyor
Price Mısıroloji etraflarında şöyle bir efsane var Güya Antik Mısır’da beşerler çeşitli tahnit denemeleri yapıyorlardı Gerçek metodu bulduklarında birkaç kuşak boyunca uyguluyorlar sonra da ‘unutuyorlardı’ Bu gerileme Greko Romen periyoda kadar devam etti O noktada içeride ne olduğu o kadar önemsizleşmişti ki iç organları yerinden çıkarmayı bırakmışlardı Reçineyi sürüp geçiyor dışarıdan görüneni süslemeye çalışıyorlardı diye konuştu
Bu yorumun zirveden bakan ve sömürgeci bir yaklaşım olduğunu belirten Price değerli olanın vücudun uzun vadeli korunmasından fazla ölen kişiyi öbür dünyaya hazırlama ritüelinin kendisi yani öleni ihtişamlı bir biçimde uğurlamak olduğunu vurguladı
AMAÇ BANDAJIN ALTINA BAKMAK DEĞİL
Altın Mumyalar standındaki göz alıcı maskeler ve mücevherler ayrıntılı hiyeroglifler desenler ve sahneler göz önünde bulundurulduğunda mumyaların binlerce yıla karşın hala bu kadar renkli olması sahiden şaşırtan Günümüzde yatay pozisyonda sergilenen bu mumyalar vaktinde dik vaziyette tutuluyor ve yıllar hatta jenerasyonlar boyunca hayran olunacak birer heykel görevi görüyordu
Manchester’daki stant de bu mantıkla tasarlanmış Bu nedenle tabutlara tarama teknikleri uygulanmıyor mumyaların hastalıklarının ne olduğuna bakılmıyor
Price Benim maksadım biyomedikal yorumlardan uzaklaşıp bir rabbe dönüşme noktasına odaklanmak Bütün o bilimsel araştırmaların makûs olduğunu ya da yapılmaması gerektiğini söylemiyorum Demeye çalıştığım şey mumyalara farklı bir açıdan bakma talihine sahip olduğumuz dedi
Modern insanın mumyaların bandajlarının altındakileri görmemesi gerektiği yaklaşımı son devirde yaygınlık kazandı. Hatta mumyaların genel olarak sergilenmemesi gerektiğini savunanlar da var. Örneğin 2020 yılında İngiltere’nin Oxford kentinde bulunan Pitt Rivers Müzesi, bir mumyanın ve çeşitli insan kalıntılarının sergilenmesine son verdi. Çünkü müzenin ziyaretçileri, insan kalıntılarının sergilenmesini “diğer kültürleri ilkel, yabanî ya da ürkütücü addetmek ve ırkçı kalıpları güçlendirmek” olarak yorumluyordu.
Antik Mısırlıların mumyaların bandajlarının açılmasını istemedikleri de bence oldukça açık tabirlerini kullanan Price eldeki teknolojilerin bandajların altını hakikaten görmek için kâfi olmadığını da vurguladı
Ben de geçmişte mumyaların tomografilerinin çekildiği hastanelerde bulundum Fakat Mısıroloji uzmanlarının ve tabiplerin hiçbiri tomografiyle elde edilen imgelerin manası üzerinde anlaşamıyordu Zira bu aygıtlar kurumuş cesetleri değil canlıları görüntüleyecek halde tasarlanmış Biri bakıp ‘Bu filanca hastalığın’ göstergesi derken bir oburu ‘Hayır bu mumyalamanın bir sonucu’ diyebiliyor Birinin çıkıp açık açık ‘Bilmiyoruz’ diyebilmesi gerekiyor
Diğer yandan Batılı arkeologların mumyaların bandajlarını açması ve bu süreçte mumyalara ziyan vermesi sömürgeci bir yaklaşım olarak bedellendiriliyor Hakikaten Victoria periyodunda tuhaf bir cümbüş olarak görülen bandaj açma 1980’lere kadar araştırma kisvesi altında devam etti O günden bu yana bandajların altına dijital görüntüleme teknikleriyle bakılıyor ve sargıların altına yerleştirilmiş muskalardan damarlardaki sertleşmeye çok değişik detaylar keşfediliyor
Bandajların altını görme çalışmalarına karşı çıkmak ise tartışmalı bir duruş Çünkü birden fazla kişi araştırmacı bilgi edinmenin her şeyden kıymetli olduğunu ya da binlerce yıl evvel ölen bir kişinin hislerini göz önünde bulundurmanın abartılı bir hürmet olduğunu savunuyor
RÖNESANS TABLOLARINA MİSAL PORTRELER
Manchester Müzesi’ndeki lahit sandıklarının bir kısmı alışık olduğumuz formda mavi ve sarıyla süslenmiş büyük gözleri olan insanları tasvir ediyor Lakin Daha aktüel periyoda ilişkin olanlar çok farklı Onların üzerinde Rönesans devri İtalya’sında yapılanlar üzere gerçekçi portreler yer alıyor Feyyum portreleri ismi verilen bu 2 boyutlu fotoğraflar ince ahşap üzerine yapıldıktan sonra mumya sandıklarının üzerine yerleştirilmiş ve sergilenme emeli taşıyor
Bu portreler efsanelerle çelişen bir başa gerçeğin de altını çiziyor Antik Mısır gizemli ve izole bir kültür değil çok kültürlü bir ülkeydi
Price Greko Romen devir mumyalarındaki fotoğrafların çok çeşitli olduğunu belirtti Örneğin Artemidorus’a bir Yunan ismi ilişkin bir mumya var Bu kişinin Romalı bir seçkin olduğu varsayım ediliyor Sandıkta Osiris üzere Mısır ilahlarının çizimlerinin yanında omuz hizasında yıldızlar yer alıyor Bu yıldızlar Price’ın Mısırlı Yunan ahengini güçlendirmek için yakın vakitte yaratılmış bir tanrı diye nitelendirdiği Serapis’i sembolize ediyor
Price Mısır Yunan ve Roma kültürlerinin bu biçimde karıştırılmasının sebebini de Ölen kişinin işini bahta bırakmak istememişler bütün ilahları mutlu etmeye çalışmışlar diye özetledi
Flinders Petrie Hawara’daki mumyaları birinci bulduğunda bu çokkültürlü hayat üslubunu görmeden gelmişti Fakat kısa müddet içinde portre mumyaları Victoria İngiltere’sinde çok tanınan oldu Holman Hunt ve Laurence Alma Tadema üzere sanatkarlar 1888’deki sergiden çok etkilendi Hatta Oscar Wilde’ın resmi yapıldıktan sonra hiç yaşlanmayan genç bir adamı anlattığı Dorian Gray’in Portresi romanına bile bu mumyaların ilham olduğu söyleniyor
GERÇEK İNSANI DEĞİL ÜLKÜ İNSANI YANSITIYOR
Elbette portreler mumyaların gerçek yüzlerinin daha fazla merak edilmesine neden oluyor Fakat Price’a nazaran portre o kişinin gerçek halini değil idealize halini yansıtıyor Zira portrelerdekiler daima genç daima hoş daima sağlıklı Price Bence bu fotoğraflar o şahısların dış görünüşlerinin ülküleştirilmiş hali Beşerler bunu tartışacaktır eminim lakin bence yaradanlara insanüstü varlıklara benziyorlar diye konuştu
Portrelerden birindeki defne kısımlarına dikkat çeken Price şahısların üsluplarının da insanüstü varlıklar olarak görülen Roma İmparatoru ve İmparatoriçesi’nden etkilendiğini belirtti
Peki Greko Romen mumyaları eski mumyalarla yan yana sergilenecekse bu kadar radikal bir biçim değişikliğinin sebebi ne Price bunun gayesinin dikkat çekmek olabileceğini tabir ederek Düşünün gittiğiniz şapelde yan yana 20 mumya var Mumyalanmış akrabanızın dikkat çekmesini oradan geçenlerin dualarını almasını sağlamak için dikkat cazibeli bir şeyler gerek dedi
Elbette bunlar daima yoruma dayalı bilgiler Lakin şurası kesin Antik Mısırlılar mumyalanmış akrabalarının binlerce yıl sonra dahi insanlığın merakını cezbedeceğini hiç düşünmemişti Lakin mumyaların sandıklarını dikkat cazibeli bir biçimde süsleme uğraşları bugün hâlâ bekleneni veriyor Bazıları sandıklardai fotoğraflarla bazıları bandajların altıyla ilgileniyor Ancak mumyalar çekiciliklerini hiç lakin hiç kaybetmiyor
BBC’nin “Have we got Ancient Egypt’s mummies all wrong?” başlıklı haberinden derlenmiştir.